Niżne Tatry


Położenie – w środkowej części Słowacji, pomiędzy dolinami Wagu, Popradu, Hornadu i Hronu

Grzbietem Niżnich Tatr

Kiedy spoglądamy z Tatr wprost na południe ponad zamglonymi kotlinami Liptowa i Spisza rzuca się w oczy podłużne, masywne pasmo górskie kulminujące na zachodzie w kilku skalistych wzniesieniach, zaś na wschodzie w wyniosłej kopulastej górze zwieńczonej wysokim masztem przekaźnikowym.
Niżne Tatry (Nízke Tatry) bo to one są tym pasmem rozciągają się równoleżnikowo na długości ponad 90 km od Wielkiej Fatry na zachodzie po Słowacki Raj na wschodzie, stanowiąc barierę oddzielającą północną część Słowacji i podtatrzańskie doliny Spisza i Liptowa od doliny Hronu. Masyw dzieli się na dwie części – zachodnią, zwaną Dziumbierską z najwyższym szczytem Dziumbierem – (Ďumbier – 2046 m n.p.m.) oraz Chopokiem (Chopok – 2025 m n.p.m.) i wschodnią, Kralowohalską z najwyższym szczytem Kralową Halą (Kráľova hoľa – 1948 m n.p.m.) z potężnym masztem przekaźnikowym widocznym niemal z każdego punktu środkowej Słowacji. Obie części rozdzielone są od siebie przełęczą Čertovica (1233 m n.p.m.). Od wschodu Niżne Tatry urywają się kilkusetmetrowym przewyższeniem ku Przełęczy Wernarskiej (Vernár 1029 m n.p.m.) oddzielającej je od Słowackiego Raju, od Zachodu od Wielkiej Fatry oddziela je przełęcz Szturec (Šturec 1010 m n.p.m.).
Budowa geologiczna Niżnych Tatr przypomina nieco budowę Tatr – ich główny grzbiet zbudowany jest z granitów, gnejsów i łupków krystalicznych, natomiast skłon północny ze skał osadowych z przewagą wapieni i dolomitów. Ta budowa geologiczna a szczególnie wapienna i dolomitowa północna część masywu sprawia, że występuje tutaj wiele form krasowych, włącznie z najgłębszym i najrozleglejszym systemem jaskiń na Słowacji. W górach ma źródła kilka ważnych rzek Słowacji: Wag (Váh), Hron (Hron), Hnilec (Hnilec) i Hornad (Hornád).

Widok z głównego grzbietu Niżnich Tatr na zachód, w kierunku Wielkiej i Małej Fatry o zachodzie słońca

Zachodnia część gór, wyższa i mniej zalesiona, jest bardziej ucywilizowana. Zimą ośrodek Jasna położony w głębi Doliny Demianowskiej cieszy się sławą największego słowackiego ośrodka narciarskiego. Inne trasy narciarskie poprowadzone są na południowych stokach szczytu Chopok skłaniających się ku położonym w Dolinie Bystrej osadach Srdiečko i Tále. Dużym ośrodkiem narciarskim jest również niewielka osada Donovaly położona w zachodniej części masywu, ściśle na głównym grzbiecie. Niewielki ośrodek narciarski znajduje się też na przełęczy Čertovica. Latem na gęsto poprowadzonych szlakach turystycznych spotkać można wielu turystów. Piękne są zwłaszcza trasy grzbietowe wiodące halnymi i skalistymi wierzchołkami.
Wschodnia część Niżnych Tatr jest znacznie bardziej dzika i odludna, porośnięta gęstymi lasami, niemniej i tutaj wytyczono liczne szlaki turystyczne. Ta część Niżnych Tatr jest łatwiej dostępna z południa, z doliny górnego Hronu. Lasy w pobliżu głównego grzbietu mocno ucierpiały w czasie wielkiej „kalamity” w listopadzie 2004, kiedy wicher powalił ich ogromne połacie; szczególnie ucierpiały lasy świerkowe. Do dziś idąc głównym grzbietem trzeba się miejscami przedzierać przez wiatrołomy.

Wiosną na grzbiecie Niżnich Tatr

Jedną z najciekawszych i niebanalnych tras turystycznych jest przejście całym grzbietem Niżnich Tatr. Prowadzi nim szlak czerwony, odcinek długodystansowego szlaku – Ścieżki Bohaterów Powstania Słowackiego (Cesta hrdinov SNP). Szlak ten stanowi jednocześnie część europejskiej trasy E8 łączącej Rotterdam w Holandii ze Swilingradem na granicy bułgarsko-tureckiej. Szlak grzbietowy biegnie z miejscowości Donovaly na zachodnim skraju pasma przez Chopok, Dziumbier, przełęcz Czertowica i Kralową Halę do wsi Telgárt położonej u źródeł Hronu u wrót Słowackiego Raju.
Przejście grzbietem Niżnich Tatr jest trasą tylko dla wprawnych turystów. Szlak, który jest łatwy orientacyjnie latem, przy pięknej pogodzie może nagle stać się trudny, a nawet groźny dla życia, przy niespodziewanym załamaniu pogody. Wymaga dużego obycia turystycznego i odpowiedniego sprzętu – konieczny jest śpiwór, przybory do gotowania, wskazany namiot. Przejście całej trasy – około 90 km i ponad 5000 m deniwelacji, zabiera około 35 godz., co jest zazwyczaj rozkładane na 5 do 6 dni. Można się również zdecydować na krótsze odcinki, korzystając ze szlaków łącznikowych prowadzących na grzbiet z wiosek na Spiszu, Liptowie i z doliny Hronu.

Wędrówka grzbietem Niżnich Tatr

Trasę tradycyjnie rozpoczyna się od zachodu i od miejscowości Donovaly, która położona jest na wysokości 960 m n.p.m. na samym grzbiecie Niżnych Tatr. Miejscowość ta jest sporym ośrodkiem wypoczynkowym i centrum narciarskim, jest do niej łatwy dojazd autobusem od strony Rużomberku oraz Bańskiej Bystrzycy. Z centrum Donoval szlak czerwony wznosi się na halny grzbiet Keczki (Kečka 1225 m n.p.m.) i wybitniejszy wierzchołek Koziego Grzbietu (Kozí chrbát 1330 m n.p.m.) a potem schodzi na Przełęcz Hiadelską (Hiadeľské sedlo 1099 m n.p.m.), będąca wg niektórych geografów właściwą granicą Niżnych Tatr. Na samej przełęczy można robić namiot. Z Donoval jest do tego miejsca około 3 ½ godz.
Stąd rozpoczyna się strome podejście na pierwszy wybitny szczyt w łańcuchu Niżnych Tatr – Wielką Chochulę (Veľká Chochuľa 1753 m n.p.m.). Razem z sąsiednimi szczytami – Małą Chochulą (Malá Chochuľa 1719 m n.p.m.), Kosarzyskiem (Košarisko 1695 m n.p.m.) i Skałką (Skalka 1549 m n.p.m.) stanowią one wybitny grzbiet o nazwie Praszywa (Prasivá), który ze względu na swoje walory widokowe często bywa sam w sobie celem odrębnych wycieczek. Trasa grzbietem jest nietrudna, przypomina nieco wędrówki po bieszczadzkich połoninach. Ponieważ północne stoki pasma są bardzo strome i podcięte, a w zimie narażone na wielkie niebezpieczeństwo lawin należy tu jednak zachować dużą ostrożność. Schodzenie zimą z grzbietu jest dozwolone tylko w niektórych wyznaczonych miejscach. Jednym z nich jest przełęcz Sedlo pod Skalkou (1476 m n.p.m) przez kopulastym szczytem Latiborska hoľa. Z tej przełęczy schodzi się szlakiem żółtym do miejscowości Liptovská Lúžna, ale zimą nie należy w iść żlebem wprost w dół, gdyż schodzą nim lawiny.
Dalsza trasa przebiega przez halne kopulaste grzbiety Latiborská hoľa (1643 m n.p.m.), Zámostská hoľa (1645 m n.p.m.) i przez skalisty szczyt Ďurkova (1750 m n.p.m.). Z prawej strony od szczytu Zámostská hoľa w odległości około 15 min od grzbietu, przy szlaku żółtym do Kyslej jest koliba pasterska, a przy niej obfite źródło. Można to miejsce wykorzystać na nocleg. Kolejne wygodne miejsce na nocleg jest zaraz za szczytem Ďurkova. Na przełęczy Sedlo Ďurkovej (1709 m n.p.m.) przy szlaku zielonym i niebieskim kilkaset metrów na południe od siodła przełęczy jest zagospodarowane, ale niedrogie schronisko Útulna pod sedlom Ďurkovej.

Czasem trzeba się przedzierać przez takie wiatrołomy

Szlak prowadzi dalej cały czas po skalno – trawiastym grzbiecie powyżej 1800 m n.p.m., widoki są niezrównane. Po lewej stronie grzbiet urywa się skalnymi ściankami do stromych polodowcowych kotłów. Mija się szczyty Chabenec i Dereše, aż w końcu po około 5 godz. marszu od schroniska szlak doprowadza na najbardziej chyba uczęszczany szczyt Niżnych Tatr – Chopok (2024 m .n.p.m.). Na grzbiecie stoją zabudowania nieczynnej stacji dawnej kolejki, obwieszone antenami GSM. Tuż pod kamiennym kopcem samego szczytu, nieco z prawej od grzbietu jest kolejne schronisko – Kamienná chata pod Chopkiem. Następne dogodne miejsce na nocleg jest dopiero po kolejnych 3 godz. marszu, w schronisku Chata generála Štefáníka pod Ďumbirom. Tak że można nocować na Chopoku albo iść dalej.
Szlak czerwony wznosi się ponad schroniskiem na kamienną piramidę szczytu, skąd znów obserwować można niezapomniane widoki i dalej schodzi lekko w dół skalistą granią na szeroką Przełęcz Demianowską (Demänovské sedlo 1756 m n.p.m.) – najgłębszą przełęcz w grzbiecie pomiędzy Chopokiem a Dziumbierem. Za zwornikowym szczytem Krupowej Hali (Krúpova hoľa 1922 m n.p.m.) wznosi się najwyższy szczyt pasma Dziumbier (Ďumbier 2043 m n.p.m.). Szlak czerwony kierując się ku schronisku omija wierzchołek Dziumbiera dość odległym od niego trawersem, jednak na sam szczyt podejść można odgałęzieniem tego szlaku w niecałą godzinę (ta część szlaku jest w zimie zamknięta). Jako najwyższy wierzchołek Niżnych Tatr Dziumbier stanowi znów niezrównany punkt widokowy. Szczyt zbudowany jest z granitu, pod jego północnymi stokami leżą największe w całych Niżnych Tatrach kotły polodowcowe. Z wierzchołka schodzi się drogą podejścia na przełęcz Krúpove sedlo i podąża dalej za szlakiem czerwonym do schroniska Chata generála Štefáníka.
Przebywając w schronisko warto poświęcić pól dnia na zwiedzanie Jaskini Martwych Nietoperzy, która znajduje się około ½ godz. drogi od niego. Jaskinia została stosunkowo niedawno, bo w 1981 r. odkryta przez speleologów. Znajduje się ona w wysokogórskim krasie masywu Dziumbieru nieco na południe od szczytu na wysokości 1520 m n.p.m. Jej nazwa, w oryginale Jaskyňa mŕtvych netopierov, pochodzi od wielkiej ilości kosteczek nietoperzy sprzed 6000 lat, które odnaleziono w jej korytarzach. Z długością korytarzy 14 km i głębokością –310 m stanowi trzecią co do długości jaskinię Słowacji. W korytarzach panuje temperatura w granicach 3° C i ciągły przewiew (5 m/s), gdyż cały system jaskini jest otwarty.
Kolejna część wędrówki rozpoczyna się od krótkiego, lecz stromego podejścia na górę Králička, po czym po pokonaniu kilku mniej wybitnych wzniesień schodzi się na niską, głęboko wciętą przełęcz Čertovica (1238 m n.p.m.), przez którą prowadzi ważna międzynarodowa droga przez grzbiet Niżnych Tatr. Na przełęczy jest przystanek SAD na którym zatrzymują się autobusy dalekobieżne, kilka pensjonatów i kilka barów. Na samej przełęczy można również rozbić namiot. Nie ma niestety zwykłego sklepu, gdzie można by uzupełnić produkty żywnościowe i kupić choćby chleb. Jeśli konieczne są zakupy należy zejść lub zjechać autobusem do położonej 3 km na północ wsi Vyšná Boca.

Wieczorny widok na najwyższy szczyt Niżnich Tatr – Dziumbier

Od przełęczy szlak czerwony wznosi się dość łagodnie na południowy wschód. cały czas grzbietem, przeważnie lasem raz wznosząc się raz lekko obniżając aż do rozległej polany Ramža (około 3 godz. od przełęczy Čertovica), gdzie jest źródło i dawna koleba pasterska dostosowana do potrzeb turystów.
Dalej szlak prowadzi znowu zalesionym grzbietem nad górna częścią Doliny Sokolej (od południa). Tuż poniżej ścieżki znów jest źródło dobrej wody, kolejne na przełęczy sedlo Homôlky. Za szczytem Homôlka (1660 m n.p.m.) trasa prowadzi przez dłuższy czas na wysokości około 1500 m n.p.m. Potem grzbiet stromo opada do niskiej przełęczy Priehyba (1190 m n.p.m.), przez którą przechodzi z Helpy nad Czarny Wag szeroka droga leśna, którą prowadzi szlak żółty. Sama przełęcz jest znowu wygodnym miejscem na obozowisko. W pobliżu od strony północno–zachodniej jest źródło, a na samej przełęczy zadaszenie i kilka ław na których od biedy przespać się może pod dachem 4–5 osób, jednak bez bocznej osłony od wiatru.
Na kolejnym odcinku trasy szlak czerwony znowu stromo wznosi się leśną drogą, a potem wśród kosodrzewiny na widokowy wierzchołek Wielkiej Wapnicy (Veľka Vápnica 1691 m n.p.m.). Od płytkiej przełęczy Priehybka (1555 m n.p.m.) gdzie jest źródło jest już tylko ½ godziny do samoobsługowego schroniska – Útulna na Andrejcovej. (od przełęczy Čertovica jest dotąd około 9 godz., od polany Ramža około 6 godz. ). Dalej pozostaje do przejścia ostatni odcinek trasy aż po Kralową Halę. Grzbiet, a z nim szlak stopniowo wznosi się od wysokości około 1410 m n.p.m. aż po wierzchołek Kralowej Hali o wysokości 1948 m n.p.m. Początkowo idzie się prawie po równym, potem szlak na przemian wznosi się i opada, ale podchodzenia jest więcej. Niektóre wierzchołki szlak trawersuje. Z lasu wchodzi się w piętro kosodrzewiny, a potem na goły halny grzbiet. W końcu po około 4 godzinach podejścia osiąga się wierzchołek Kralowej Hali z szosą i przekaźnikiem.
Z Kralowej Hali można zejść do miejscowości Telgárt szlakiem zielonym, lub szlakiem czerwonym, który jest bardzo widokowy (piękne widoki szczególnie na Tatry, Słowacki Raj i Murańską Płaninę). Zresztą na szczycie Kralowej Hali krzyżuje się sześć szlaków, jest w czym wybierać. Najkrótsze, chociaż mało ciekawe jest zejście szlakiem niebieskim do miejscowości Šumiac nad górnym Hronem. Przy złej pogodzie można tez skorzystać z szosy, która doprowadza również do Šumiacu.

Widok z Krakowej Hali (Krakova hoľa 1752 m n.p.m.) na Liptów

INFORMACJE PRAKTYCZNE


Przejście całej grani Niżnych Tatr jest sporym przedsięwzięciem, należy zabrać ze sobą cały zapas żywności na kilka dni, gdyż po drodze, a szczególnie we wschodniej części pasma nie ma jej gdzie kupić. Należy się także liczyć z koniecznością przerwania wycieczki w wypadku nagłego załamania pogody, co w tak wysokich górach zawsze się może zdarzyć. Dlatego wcześniej należy się zapoznać z możliwościami odwrotu. Niemniej trudy wędrówki są wynagradzane przez piękne widoki i przez ciekawe spotkania z ludźmi na szlaku. Szczegółowy opis trasy, wraz z aktualnymi warunkami (co ważne jest szczególnie w zimie) znaleźć można w języku słowackim na stronie internetowej www.hory.sk. Schronisko Útulna pod sedlom Ďurkovej oferuje noclegi na szerokiej pryczy, wygódki na dworze, mycie na dworze, koniecznie trzeba mieć własny śpiwór. Na miejscu można kupić herbatę, zupę i rum. Nominalnie może się tu przespać 36 osób. Nocleg kosztuje około 5 €.
Schronisko Kamienná chata pod Chopkiem posiada 22 miejsca noclegowe na sali zbiorowej. W razie zajętych wszystkich miejsc spać można również na podłodze w bufecie. W schronisku nie ma wody, jest ona tu dowożona kolejką krzesełkową a następnie donoszona na górę. Ceny noclegów około 20 €, oprócz tego płaci się za wodę. Można tu zakupić również ciepłe posiłki. Drewniana wygódka za schroniskiem. Obsługa schroniska prosi o zabieranie na dół własnych śmieci.
W schronisku Chata generála Štefáníka może przenocować dość wygodnie około 70 osób, w tym 50 w części ogrzewanej, 20 – nieogrzewanej. Na miejscu jest woda, ciepły prysznic i WC. Jeśli źródło wody zamarzło – wodę się dowozi (a właściwie donosi) i wtedy trzeba ją kupować. W razie przepełnienia schroniska spać można także na własnym karimacie w jadalni. Ceny za noclegi – około 20 € w tym śniadanie.

Widok z Krakowej Hali na Tatry

Zwiedzanie Jaskini Martwych Nietoperzy możliwe jest tylko po wcześniejszym uzgodnieniu. Wstęp w godz. 10.00 – 16.00, tylko latem. Jednorazowo wejście jest możliwe dla ok. 10 osób. Tras turystycznych jest kilka, o różnej długości, trudności, czasie przejścia i różnych cenach (cena za podstawową trasę 9 / 4 €, za najdłuższą 34 €). Osoby wchodzące do jaskini otrzymują kaski i uprząż taternicką do asekuracji w trudniejszych miejscach. Na niektóre trasy nie są wpuszczane dzieci poniżej 16 lat. Informacje o zwiedzaniu jaskini otrzymać można również w schroniskach Kamienná chata pod Chopkiem oraz Chata generála Štefáníka pod Ďumbirom.
W samoobsługowym schronie útulňa Ramža jest miejsce dla około 15 osób, ale zmieści się ich nawet 30, obok można również rozbić namiot. Przed kolebą jest obudowane źródło, miejsce na ognisko, stół i ławy.
Schronisko útulna na Andrejcovej to znacznie rozbudowany szałas, w którym są prycze, a w pobliżu źródło. Przenocować może we własnych śpiworach do 30 osób. Przed schronem można również rozbić własny namiot. W roku 2014 schron przeszedł generalny remont. Latem prowadzona jest sprzedaż podstawowych produktów spożywczych.

Z podejścia na Krakową Halę